Soru: PERİFERİK ARTER HASTALIĞI (PAH) NEDİR VE RİSK FAKTÖRLERİ NELERDİR?

Periferik Arter Hastalığı (PAH), progresif (ilerleyici) ateroskleroz (damar kireçlenmesi ya da sertleşmesi) nedeniyle alt ekstremitelere (bacaklar) kan taşıyan atardamarlarda (arterlerde) daralma (stenoz) veya tıkanma (oklüzyon) ile sonuçlanan, ölümcül komplikasyonlar (Bir hastalığın gidişi sırasında, hastalığa eklenen ve hastalığı ağırlaştıran tablo) ve hatta ölümle sonuçlanan ciddi bir ‘’damar’’ hastalığıdır. İnsan ömründe beklenen yaşam süresi artışıyla ilişkili olarak sıklığı giderek artan bu hastalığın, gezegenimizde (Dünya) 30 (otuz) milyondan fazla insanı etkilediği düşünülmektedir. Yurdumuzda Ege Bölgesi’nde yapılan bir çalışmada[1] genel nüfusta bu hastalığın prevalansı %19.7 olarak bulunmuştur. Yani kabaca her beş yetişkin bireyden biri (1/5 oranında) günün birinde bu hastalığa yakalanma riski taşımaktadır! Altmışbeş (65) yaşına kadar risk faktörü olan kişiler, olmayanlara göre 2.4 kat, Altmışbeş (65) yaşından sonra 4 kattan daha fazla sıklıkta PAH’a yakalanma riskine sahiptirler. Erkeklerde PAH prevalansı %25.8, kadınlarda %17.2’dir. Yani erkekler kadınlara oranla daha çok risk altındadır. 

Peki PAH için tanımlanmış risk faktörleri nelerdir? Erkek cinsiyet, ileri yaş (özellikle 65 yaş ve üstü), sigara veya tütün kullanımı, hiperlipidemi (kanda yağ seviyesi yüksekliği), hipertansiyon (yüksek tansiyon), diyabetes mellitus (şeker hastalığı) ve Metabolik sendrom (SENDROM X) PAH risk faktörleridir.  TÜRKİYE ENDOKRİNOLOJİ VE METABOLİZMA DERNEĞİ METABOLİK SENDROM ÇALIŞMA GRUBU’nun 2009’da yayınlanan METABOLİK SENDROM KILAVUZU’nda[2]; Metabolik sendrom, insülin direnciyle başlayan abdominal obezite (göbek çevresi yağlanması), glukoz intoleransı (Halk arasında gizli şeker olarak bilinen bu tanım, bireyin kan şekerinin normal kan şekeri ile diabetik kan şekeri arasındaki değerlerde bulunduğunda kullanılan bir değerlendirmedir) veya diabetes mellitus, dislipidemi, hipertansiyon ve koroner arter hastalığı (KAH) gibi sistemik bozuklukların birbirine eklendiği ölümcül bir endokrinopatidir. Metabolik sendrom ayrıca insülin direnci sendromu, sendrom X, polimetabolik sendrom, ölümcül dörtlü ve uygarlık sendromu gibi farklı terimlerle de tanımlanmaktadır.

Ülkemizde Batı Avrupa ülkeleri ile karşılaştırıldığında, total kolesterol (kan yağları olan LDL, HDL ve VLDL değerlerinin matematiksel toplamıdır)düzeyleri düşük olmakla birlikte, sigara/tütün kullanımının yaygınlaşması, son yıllarda giderek artan aşırı kilo (obezite) sorunu, şeker hastalığı ve yüksek tansiyon sıklığında artış olması önemli sorunlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkiye’nin genç nüfusa sahip olmasına rağmen, yukarıda bahsettiğimiz nedenlerden dolayı aterosklerotik damar hastalığının (PAH) yaygınlaşması ve bu hastalığa bağlı ölümcül komplikasyonlar (yürümekle oluşan veya istirahat bacak ağrısı, ayaklarda ve bacaklarda iyileşmeyen yaralar, ayak ya da bacak kaybı, hatta hastanın hayatını kaybetmesi gibi) giderek artan oranlarda karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle, bu hastalığa karşı uyanık olmamız ve tanıda/tedavide hızlı hareket etmemiz çok önemlidir. PAH asemptomatik (belirti ve bulgularının olmaması) olabileceği gibi atipik (sıra dışı) semptomlarla (belirtiler) da seyredebilir. Bu yüzden bu hastalığın tanısında atlama ya da gecikme olabilir. Yazımı bir soruyla bitirmek istiyorum. Arterlerimiz mi yaşlıdır yoksa biz mi daha yaşlıyız? Cevap: Her insan arterleri kadar yaşlıdır.

1. Özalp Karabay, Mustafa Karaçelik, Levent Yılık, Nil Tekin, Ahmet Birtan İriz, Senem Kumdereli6, Ali Gürbüz, Tanzer Çalkavur.  İskemik periferik arter hastalığı: Bir tarama çalışması. Türk Göğüs Kalp Damar Cerrahisi Dergisi. 2012 July;20(3):450-457.

2. TÜRKİYE ENDOKRİNOLOJİ VE METABOLİZMA DERNEĞİ METABOLİK SENDROM ÇALIŞMA GRUBU. METABOLİK SENDROM KILAVUZU 2009.